Oyun terapisi, oyun ve oyuncaklar aracılığıyla çocukların duygularını ve düşüncelerini ifade etmelerini sağlayan özel işleve denir. Başka bir deyişle oyun terapisi, çocuğun doğasına en uygun olan oyun yöntemi ve oyuncaklar ile oluşturulmuş özel bir ortamda, terapi eğitimi almış, alanında uzman bir oyun terapisti tarafından uygulanır. Çocuğa güven veren, terapatik bir ilişki kurarak, çocuğun kendini ifade ettiği, ilaç kullanılmayan terapi ve tedavi yöntemidir. Bu nedenle, bu konuda eğitim almamış ebeveynler evde oyun terapisi uygulayamaz.
Oyun Terapisinin Önemi
Çocuklar, yetişkin bireylerden farklı olarak duygularını anlamlandırabilmeleri ve konuşma becerilerini ortaya koyabilmeleri için alışkın oldukları ortama ihtiyaç duyar. Rahat hissedemedikleri ortamlarda farklı davranır. Bu nedenle yetişkinlerle gerçekleştirilen terapi yöntemleri çocuklarda başarıya ulaşamaz. Terapide, çocukların kendilerini daha rahat ifade edebilmeleri için onların hayal gücü esas alınır. Bunu destekleyen oyuncaklardan faydalanılır. Bu şekilde duygusal problemlerini ortaya koyabilmeleri hedeflenir. Oyun terapisinde amaç çocuğu iyileştirmektir.
Oyun Terapisi Tarihi
Her çocuk farklı bir dünya ve ayrı bir renktir. Çocuğun dünyasını keşfedebilmenin yolu da oyunlardır. Bu terapinin tarihi Sigmund Freud dönemine kadar uzanır. Arkeologlar tarafından yapılan kazılarda oyun araç ve gereçlerinin ortaçağ dönemlerinde de çocuklar tarafından kullanıldığı tespit edilmiştir. Çünkü çocuğun doğası oyundur. Konuyla ilgili oyun terapisti G. Landreth dediği gibi “Kuşlar uçar, çocuklar oyun oynar.” Oyun çocukların kendilerini ifade ettikleri bir dile benzer. Çocuklar ihtiyaçlarını, düşüncelerini, duygularını bu dille ifade eder.
Oyunda kullandıkları oyuncakların çeşidi arttıkça kendilerini ifade etme düzeyleri de artar. İnsanlık zamanla bunu keşfetmiş ve oyunun iyileştirici gücünden faydalanmıştır. Böylece oyun terapisine giden tedavi yönteminin önü açılmıştır. Son yıllarda yapılan araştırmalar sayesinde Avrupa ülkelerinde çocukların psikolojik rahatsızlıklarının tedavisinde oyun terapisi kullanılmaya başlandı. Ülkemizde ise bu tedavi yönteminin önemi yeni yeni anlaşılmaktadır. Hatta birçok oyun terapisi makalesi yazılmıştır. Ancak, uluslararası onaylı eğitimleri tamamlamış oyun terapisti bulmak zordur.
Oyun Terapisti Nedir?
Burada aklınıza Oyun terapisti nasıl olunur? sorusu gelebilir. Oyun terapisti çocuğun oluşturduğu oyun dünyasına onunla birlikte girerek, çocuğun oyun dilini konuşan ve anlayan kişidir. Yasalar ve yönetmeliklere göre, terapi yapabilmek için klinik psikolog olmak gerekir. Bu unvana sahip olmayan kişilerin terapi yapamaz. Klinik psikolog unvanına sahip birinin oyun terapisti olabilmesi için kapsamlı sertifika programını bitirmesi gereklidir.
Oyun Terapisi Ne Kadar Sürede ve Nasıl Uygulanır?
Alanında uzman terapistlerin uyguladığı terapilerden sonra çocuklarda hızlı bir şekilde olumlu değişimeler gözlemlenir. Çocuklara uygulanacak terapi sayısı önceden belirlenemez. Bazı çocuklarda 10 seans yeterli olurken, bazı çocukların 2 sene boyunca terapi alması gerekebilir. Araştırmalara göre ortalama 13-16 seans terapi sonunda çocuklarda iyileşme gözlemlenir. Seans sayısın çocuğun neyden etkilendiğine, travmadan etkilenme derecesine, yaşına göre değişiklik gösterir. En önemli konu ise çocuğun sorunları ağırlaşmadan bir an evvel destek almak seans sayısını azaltacak olmasıdır.
Oyun Terapisi Kaç Yaş Aralığına Uygulanır?
Çocukların gelişim özelliklerine göre 2-12 yaş arasındaki çocuklara uygulanan bir yöntemdir.
Oyun Terapisi Türleri Nelerdir?
Günümüzde oyun oynama yöntemini kullanan oyun terapisi çeşitleri çok sayıda mevcuttur. Genel olarak oyun terapi örneklerini sınıflandıracak olursak; terapistin yönlendirdiği (yönlendirilmiş), terapistin yönlendirmediği (yönlendirilmemiş) olmak üzere iki grup oyun terapisi vardır. Ancak biraz daha ayrıntılı ele aldığımızda çocuk merkezli, deneyimsel, filial, gelişimsel, psikanalitik, kum ve kukla oyun terapileri karşımıza çıkar. Burada sadece en önemli üç tanesinden bahsedeceğiz.
1. Çocuk Merkezli Oyun Terapisi (Child-Centered Play Therapy)
Eski yöntemlerden biri olan yönlendirmesiz oyun terapisi, birçok kuramın iyileştirici yönlerine sahiptir. Terapistin değil, çocuğun yönlendirdiği bu yöntemin Çocuk odaklı (Yönlendirilmemiş) / Çocuk Merkezli olması en önemli yönüdür. Bu yöntem Çocuk Merkezli Oyun Terapisi (Child-Centered Play Therapy) olarak adlandırılır. Ülkemizde terapistler tarafından en çok uygulanan oyun terapisi yöntemi bu yöntemdir. Bu terapi yöntemi, çocukların kendilerine acı veren sorunları ortaya koyarak çözümlere oyun ile ulaşma temelli bir yaklaşımdır. Bu nedenle, oyunun yönetimini çocuğa bırakarak oyun sırasında herhangi bir yönlendirme yapmamak deneysel oyun terapisini diğer oyun terapi türlerinden ayıran en önemli farktır.
Bu terapi yöntemi çocuğun hayatındaki sorununu, kendi hızında ve kendine özgü yollarla çözeceğine inanır. Çocuğun birey oluşuna saygı duyar. Çünkü bu terapide çocuk yönlendirilmez, kendinin bile farkında olmadığı ihtiyaçlarını keşfeder, ifade edemediği birçok zorluğun üstesinden gelir. Bu nedenle Avrupa’da psikiyatrik ilaç verilmeden önce çocuklar oyun terapisine yönlendirilir. Terapiden sonra tekrar klinik değerlendirme yapılır. Ülkemizde son yıllarda aileler tarafından çocuk merkezli terapinin önemi anlaşılmaya başlamıştır.
2. Deneyimsel Oyun Terapisi Nedir?
Bu terapi yöntemi, çocukların çevrelerini bilişsel olarak değil deneyimsel bir şekilde anlamlandırdıkları terapi şeklidir. Çocuk merkezli yöntemde olduğu gibi çocuğun iyileşmek için çabaladığı varsayımı üzerinde durulur. Terapinin temel bileşeni terapist ile çocuğun kurduğu ilişkidir. Eğer çocuk terapisti oynadığı oyuna dahil etmek isterse terapist o zaman oyuna dahil olur. Sadece çocuğun ona verdiği rolü oynar. O rolün dışına çıkmaz.
Çocuk terapiste zayıf, kendisine güçlü bir rol verebilir. Böylece çocuk terapide büyüklerde olan gücü deneyimler. Oyunda büyüklerden gördüğü ya da kendisine davranıldığı şekilde davranmaya başlar. Bunu, verdiği rolde terapiste hissettirir. Aslında terapiste hissettirdiği duygular kendi hissettikleridir. Bu duygular hor görülme, aşağılanma, cezalandırılma, değersiz hissetme vb. duygular olabilir.
Çocuklar yaşadıkları duyguları oyunlarla maskeleyerek ortaya koyar. İçsel yaşantılarını dışa yansıtırken metaforik simgeler kullanır. Örneğin oyunda “ıssız bir yerdeyiz ve etrafımızda canavarlar var” diyen bir çocuk korku duygusundan daha fazlasını anlatır. Bir metafor çocuklarda binlerce şeyi ifade edebilir. Terapist çocuğun anlattıklarını anlamlandırmak için bu metaforlara odaklanır. Bunlar terapist için çok önemlidir. Çocuk merkezli terapide ilişkiye odaklanılırken bu yöntemde ilişkiden ziyade elde edilen bilgiler anlamlandırılır.
3. Filial Oyun Terapisi Nedir?
Çocuk Merkezli Oyun terapisinin bir parçası olan Filial Terapi, ebeveynlerin oyun yoluyla çocuklarıyla ilişkilerini güçlendirmelerini sağlayan bir eğitim programıdır. Filial Terapi, oyun terapisi ve aile terapisinin bütünleştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Çocuk ile aile arasındaki sorunları çözmeyi ve aile ilişkisini güçlendirmeyi amaçlayan psiko-eğitimsel bir yöntemdir.
Çocukların aileleri ile duygularını paylaşmaya ve birlikte vakit geçirmeye ihtiyaçları vardır. Ne yazık ki günümüz şartlarında ebeveynler sosyo-ekonomik nedenlerle bir yoğunluk ve koşuşturma içerisindeler. Dolayısıyla aileler çocuklarıyla yeterli ve kaliteli vakit geçirememektedir. Durum bu şekilde olunca çocuklarda doldurulması gereken duygusal bir boşluk meydana gelir. Ailelere, kendi çocuklarıyla yaptıkları oyun seanslarında, çocuk merkezli terapi becerilerini nasıl uygulayacakları öğretilir.
Ebeveynler ve çocuk ilişkisinde güveni artırmak hedeflendiği için hem önleyici hem de varsa sorunun çözümüne yardım eden bir terapi yöntemidir. Bu terapi yöntemiyle aileler çocuklarına senin yanındayım ve seni anlıyorum mesajı verir. Ailelere ise, çocuklarına ‘sınır koyma’ becerilerini kazandırır. Çocuğun da seçim yapabilmesini sağlar. Bu seçiminin sorumluluğunu alma becerisini kazanmasına yardımcı olur. Ailelerin terapi süresince piyasadaki oyun terapisi kitap kaynaklarından birini alıp okumaları da tavsiye edilir.
Filial Oyun Terapi Yöntemiyle Tedavi Edilen Başlıca Problemler
Saldırganlık, kardeş kıskançlığı, içe kapanıklık, kaygı, depresyon, travma, davranış bozuklukları, tek ebeveynlik, öfke patlamaları, tırnak yeme, dışkı kaçırma, alt ıslatma, evlat edinme, bağlanma sorunları, özgüven problemleri vb. sorunların çözümünde bu oyun terapisi aileye yardımcı olur.