Fonolojik Problemler
Fonolojik Bozukluk Nedir?
Fonolojik bozukluk; çocuklarda görülen, bir konuşma ses bozukluğudur. Fonolojik sorunu olan çocuklarda, konuşma için ihtiyaç duyulan seslerinin tamamını ya da bir kısmını üretme yeteneği tam olarak gelişmemiştir. Kelime seslerini, kelime oluşturmak için kendi yaşıtlarının seviyesinde kullanamazlar. Kullandıkları farklı konuşma seslerinin sayısı azdır, konuşma seslerinin hecelerle birleştirilmesi ve kelime düzeyinde kullanılması noktasında yetersiz kalırlar.
Kelimeleri kullanırken bazı sesleri düşürür, bazılarının ise yerini değiştirirler. İstenen sesi üretememesi; artikülasyon bozukluğunda olduğu gibi dağarcığında olmamasından kaynaklanmaz, aksine ses dağarcığında vardır ancak onu yanlış kullanır. Çocuğun gerekli sesleri oluşturamaması nedeniyle, kendi yaş grubundan beklenen normal düzeyde konuşamaması ile karakterize edilir.
Gelişen ve öğrenen bir varlık olan insan, doğumundan itibaren öğrenerek farklı becerilerini geliştirir. İnsanın çevresiyle iletişime geçmek için kullandığı en önemli araç olan dil ve konuşma becerileri gelişirken, belli yaş aralıklarında belli konuşma sesleri öğrenilir. Bu yaş aralığı kültüre, çevreye ve eğitim düzeyi gibi birçok faktöre bağlı olmakla beraber genel kabul 3-4 yaşlarında tüm seslerin çok büyük oranda öğrenildiği ve kullanıldığıdır.
Fonolojik bozukluğun farklı şekillerde adlandırıldığı da olur. Bazen “Artikülasyon” ya da “Gelişimsel Artikülasyon”, bazen ise “Konuşma Sesi Üretim Bozukluğu” olarak anılır. Özellikle ortaya çıkma nedeninin nörolojik faktörler olduğunun bilindiği durumlarda “Dizartri” veya “Dispraksi” tanımlamaları sıklıkla kullanılır.
Fonolojik problemin şiddet skalası oldukça geniştir. Aile ve yakın çevresinin bile hiç anlamadığı konuşma seviyesinden, sadece bazı seslerin düşük seviyede yanlış anlaşıldığı ancak konuşmanın bütününün herkes tarafından rahatlıkla anlaşıldığı konuşma seviyesine kadar bir yelpazede görülebilir.
Fonolojik sıkıntı, yalnızca konuşma sesleri oluşturamama olarak basite indirgenmemelidir. Konuşma seslerini tam ve doğru olarak oluşturmadıkları sürece heceleme ve okuma konularında problem yaşayacaklarından akademik sorunlar ortaya çıkacaktır. Bununla birlikte, çevresindeki yaşıtlarından kendisinin üretemediği farklı sesler duyduğunda psikolojik problemler ve iletişim problemleri yaşayacaktır. Bu nedenle bozukluğun çocuğun genel yaşamını ve sağlığını etkilememesi için erken tanı ve tedavi çok önemlidir. Aksi takdirde ilerleyen yaşlarda bir psikolog yardımına ihtiyaç duyulabilir. Ayrıca dilin edinilmeye başlandığı küçük yaşlarda bozukluk düzeltilmediği takdirde, ileriki yaşlarda dil ve konuşmanın diğer bileşenlerinde de bozulmalara sebep olacaktır.
Fonolojik bozuklukta yapılan ses hataları, konuşmanın anlaşılırlığını yüksek seviyede olumsuz yönde etkiler. Hata örüntüleri oldukça karmaşıktır. Mutlaka bir psikolog danışmanlığına başvurulmalı, konusunda uzman dil ve konuşma terapisti tarafından tanımlanması ve çözümlenmesi gerekmektedir. Söz konusu hata örüntüleri tek başına bulunabileceği gibi farklı hata örüntüleriyle birlikte de görülebilir.
Fonolojik Bozukluk Nedenleri Nelerdir?
Fonolojik bozukluğun oluşmasına genellikle üç farklı etken sebep olur;
1. Fizyolojik / Yapısal Problemler: Sesin üretilmesi esnasında kullanılan dil, ağız içi bölgesi, dudaklar ve kafatası iskeleti gibi alanlardaki anormallikler ve yapısal bozukluklar, sesin doğru çıkmasına engel olur. Bu sorunların ortadan kaldırılması ve sonrasında bir psikolog gözetiminde uygulanacak dil terapisi büyük oranda iyileşmeye yardımcı olacaktır.
2. Nörolojik Problemler: Ağız bölgesinde fizyolojik ya da yapısal herhangi bir sorun olmasa da sinirsel yapıda oluşan bir kısım problem nedeniyle, ağız kaslarının beyin ve sinirler tarafından tam kontrolünün sağlanamaması durumunda da istenen sesin doğru çıkmasını engeller.
3. Bilinemeyen Problemler: Beyin ya da sinir sisteminin tam gelişmemişliğinden ya da çevresel faktörlerden kaynaklandığı tahmin edilmekle birlikte kesin sebebi bulunamayan bozukluklarda çeşitli tedavi yöntemleri bir arada kullanılarak çözüm aranmaktadır.
Fonolojik aksaklık, erkeklerde daha sık görülmektedir.
Fonolojik Bozukluk Belirtileri Nelerdir?
Çocuklarda fonolojik bozukluğun en büyük göstergesi 4 yaşına ulaşıldığı halde konuşmanın aile bireyleri ve yakın çevre dışındaki kişiler tarafından anlaşılmaz olmasıdır.
Fonolojik bozukluk hastası çocuklar, sesleri uyumsuz kullanırlar, kelime düzenlemeleri yanlıştır, vurguları doğru yapamazlar, bazen baştaki ya da sondaki harfi atlarlar, Tüm çocukların söylemeyi öğrenirken zorlandığı “ç, ı, r, s, t, z” gibi harfleri söylemeleri gereken yaş aralığına ulaştıklarında dahi söyleyemezler. Ağır vakalarda daha kolay seslerle de problemler yaşarlar. Sıklıkla peltek konuşma vakalarına rastlanır.
Fonolojik Bozukluk Tanısı Nasıl Konur?
Fonolojik bozukluğun teşhisinde fizyolojik, psikolojik ve nörolojik muayene eş zamanlı olarak uygulanır. Örneğin konuşma sesinin çıkarılması için onun öğrenilmesi, öğrenilmesi için de iyi duyulması gerekir. Eğer bir çocuğun fizyolojik duyma sorunu varsa sesleri doğru öğrenmesi beklenemez. Yine yüz kaslarını iyi kullanamayan bir çocuk ne kadar uğraşırsa uğraşsın ağız ve dudaklarını gerektiği gibi kullanamaz ve sesi doğru çıkaramaz. Farklı dil bozukluklarının olup olmadığını anlamak için okuma-anlama testleri de yapılır.
Amerika Psikiyatri Birliği (American Psychiatric Association-APA) tarafından yayımlanan Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-IV / DSM-IV-TR); fonolojik bozukluğun tanısı için üç genel kriterin karşılanması gerektiğini belirtmektedir.
Fonolojik bozukluk teşhisi konulabilmesi için:
Çocuk, yaş grubuna uygun olduğu düşünülen konuşma seslerini geliştirmemiş olmalıdır.
Yaşadığı eksikliğinin evde, okulda veya çocuğun yaşamının diğer önemli yönlerinde sorunlara neden olması gerekmektedir.
Çocuk zihinsel engelliyse, konuşma kasları veya işitme duyusuyla ilgili sorunları varsa veya çevresel yoksunluk söz konusuysa, konuşma seslerinin beceri eksikliğinin bu sorunlardan daha büyük olduğu değerlendirilmelidir.
Fonolojik Bozukluk Nasıl Tedavi Edilir?
Fonolojik bozukluğu olan çocuklar için hastalığın seyri genellikle iyi sonuçlanır. Birçok vakada problem, ilerleyen yaşlarda kendiliğinden düzelir. Özellikle hafif ve orta şiddete sahip ve herhangi bir tıbbi sorunu olmayan çocuklarda altı yaşında önce iyileşme olduğu bildirilmektedir. Ağır şiddete sahip bireylerde, iyileşme olmakla beraber yetişkinliğe kadar süren hafif bir aksama kalabilir. Tıbbi sorunu olan çocuklarda ise sonuç genellikle nörolojik veya fizyolojik sorunun tedavi başarısı ile doğru orantılıdır.
Kendiliğinden düzelmeyen fonolojik bozukluğun tedavisinde; bir psikolog gözetiminde, alanında uzman bir terapist tarafından uygulanacak “Dil ve Konuşma Terapisi” önerilmektedir. Genellikle ses uygulamalarından oluşan bu terapiler, ihtiyaca göre değişiklik arz etmektedir. Bazen dil ve dudakların ses çıkarma formları da çalışılır. Terapi süresi; her çocuğun durumuna göre bireysellik gösterir. Çocuğun yaşı, problemin şiddeti, hasta – terapist uyumu, nörolojik ya da fizyolojik problemlerin varlığı, ailenin desteği, haftalık seans miktarı bu süreyi etkileyen faktörlerdir.
Çocuğunuz sesleri yaşıtları gibi doğru çıkaramıyorsa, konuşma ve anlama sorunu varsa merkezimizden yardım alabilir ve tedavi olabilirsiniz. Ankara Psikiyatri Klinikleri arasında önemli bir yere sahip olan Kızılay Psikiyatri Merkezimizden randevu alabilir, psikiyatri uzmanı ve psikologlarımıza danışabilirsiniz. Kızılay Psikolog Merkezi randevusu için iletişim bilgilerimizi kullanarak bize ulaşabilirsiniz.