Ocak 2020’de Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) yeni bir koronavirüs hastalığı salgınının, Uluslararası Bağlantılı Halk Sağlığı Acil Durumu olduğunu ilan etti. DSÖ, 2019 koronavirüs hastalığının (COVID-19) dünya genelindeki diğer ülkelere yayılma riskinin yüksek olduğunu belirtti. Mart 2020’de DSÖ, COVID-19’un bir pandemi olarak nitelendirilebileceği değerlendirmesini yaptı.
DSÖ ve dünya genelindeki halk sağlığı yetkilileri COVİD-19 salgınını kontrol altına almak için çalışıyorlar. Ancak bu kriz süreci, toplumda strese neden oluyor. Bu ruh sağlığı değerlendirmeleri, DSÖ’nün Ruh Sağlığı ve Madde Kullanımı Birimi tarafından COVID-19 salgını sırasında ruhsal ve psikososyal iyilik durumunu desteklemek için farklı grupları hedefleyen bildirimler olarak geliştirilmiştir.
Genel Nüfus
1. COVID-19 birçok coğrafi bölgede, birçok ülkeden insanı etkilemektedir ve etkilemesi muhtemeldir. Bunu herhangi bir etnik kökene veya milliyete bağlamayın. Herhangi bir ülkede ve herhangi bir ülkeden etkilenen herkese empatik olun. Covid-19’dan etkilenen insanlar yanlış hiçbir şey yapmadılar ve desteğimizi, şefkatimizi ve nezaketimizi hak ediyorlar.
2. Hastalığı olan insanlardan “COVID-19 vakaları”, “kurbanları”, “COVID-19 aileleri” veya “hastalıklı” diye bahsetmeyin. Onlar “COVID-19 bulunan insanlar”, “COVID-19 için tedavi gören insanlar”, “COVID-19’dan iyileşen insanlar” ve COVID-19’dan iyileştikten sonra hayatları işleriyle, aileleriyle ve sevdikleriyle devam edecek olanlardır. Damgalamayı azaltmak için, bir insanı COVID-19 tarafından tanımlanan bir kimlikten ayırmak önemlidir.
3. Endişeli veya sıkıntılı hissetmenize neden olan haberleri izlemeyi, okumayı veya dinlemeyi en aza indirin; yalnızca güvenilir kaynaklardan bilgi arayın ve daha çok planlarınızı hazırlamak, kendinizi ve sevdiklerinizi korumak için pratik adımlar atın. Gün içinde belirli zamanlarda bilgi güncellemeleri araştırın, bir veya iki kere. Bir salgınla ilgili ani ve neredeyse sürekli haber akışı, herkesin endişeli hissetmesine neden olabilir. Gerçekleri öğrenin; söylentileri ve yanlış bilgileri değil. Gerçekleri söylentilerden ayırmanıza yardımcı olmak için DSÖ web sitesinden (https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/myth-busters) ve yerel sağlık yetkilileri platformlarından düzenli aralıklarla bilgi toplayın. Gerçekler, korkuları en aza indirmeye yardımcı olabilir.
4. Kendinizi koruyun ve başkalarına destek olun. Başkalarına ihtiyaç duydukları zamanda yardımcı olmak, yardım alan kişinin yanı sıra destek veren kişiye de fayda sağlayabilir. Örneğin, ek yardıma ihtiyaç duyabilecek komşularınız veya çevrenizdeki insanları telefonla kontrol etmek. Bir topluluk olarak birlikte çalışmak, Covid 19’u birlikte ele alırken, dayanışma oluşmasına yardım edebilir.
5. COVID-19’u yaşayan yerel halkın olumlu ve umut dolu öykülerini ve olumlu imajlarını genişletme imkanları arayın. Örneğin, iyileşen ya da sevdiklerini destekleyen ve deneyimlerini paylaşmak isteyen insanların öykülerini.
6. Topluluğunuzdaki COVID-19’dan etkilenen kişileri destekleyen bakıcıları ve sağlık çalışanlarını onurlandırın. Hayat kurtarmak ve sevdiklerini güvende tutmak için oynadıkları rolü takdir edin.
Sağlık Çalışanları
7. Sağlık çalışanları için, baskı altında hissetmek sizin ve birçok sağlık çalışanı meslektaşınız için olası bir deneyimdir. Mevcut durumda bu şekilde hissetmek oldukça normal. Stres ve bununla ilişkili duygular hiçbir şekilde işinizi yapamadığınız ya da zayıf olduğunuzun bir göstergesi değildir. Bu süre zarfında ruh sağlığınızı ve psikososyal iyilik halinizi yönetmek, fiziksel sağlığınızı yönetmek kadar önemlidir.
8. Bu süreçte kendinize iyi bakın. Çalışma sırasında veya vardiyalar arasında yeterli dinlenme ve soluklanma sağlama, yeterli ve sağlıklı yiyecekler yeme, fiziksel aktivitede bulunma, aile ve arkadaşlarla iletişimde kalma gibi yararlı başa çıkma stratejileri deneyin ve kullanın. Tütün, alkol veya diğer ilaçlar gibi yararsız başa çıkma stratejileri kullanmaktan kaçının. Uzun vadede, bunlar ruhsal ve fiziksel iyilik halinizi kötüleştirebilir.
Bu, özellikle benzer müdahalelere dahil olmadıklarında, pek çok çalışan için benzersiz ve eşi görülmeyen bir senaryodur. Yine de, stres zamanlarını yönetmek için geçmişte sizde işe yarayan stratejileri kullanmak, şu anda size fayda sağlayabilir. Stresin nasıl giderileceğini büyük olasılıkla biliyorsunuzdur ve kendinizi psikolojik olarak iyi tutmakta tereddüt etmemelisiniz. Bu bir sürat koşusu değil; bu bir maraton.
9. Bazı sağlık çalışanları, damgalanma veya korku nedeniyle aileleri veya çevreleri tarafından maalesef uzak durma deneyimi yaşayabilir. Bu, zaten zorlayıcı bir durumu çok daha zor hale getirebilir. Mümkünse, dijital yöntemler aracılığı dahil olmak üzere sevdiklerinizle bağlantıda kalmak, teması sürdürmenin bir yoludur. Sosyal destek için iş arkadaşlarınıza, yöneticinize veya diğer güvenilir kişilere yönelin; meslektaşlarınız size benzer deneyimler yaşıyor olabilir.
10. Mesajları entelektüel, bilişsel ve psikososyal yetersizliği olan insanlarla paylaşmak için anlaşılabilir yollar kullanın. Bir sağlık tesisinde bir takım lideri veya yöneticisi iseniz, yalnızca yazılı bilgilere dayanmayan iletişim biçimleri kullanılmalıdır.
11. COVID-19’dan etkilenen insanlar için nasıl destek sağlanacağını ve onları mevcut kaynaklarla nasıl birleştireceğinizi bilin. Bu özellikle ruh sağlığı ve psikososyal desteğe ihtiyaç duyanlar için önemlidir. Ruh sağlığı sorunları ile ilişkili damgalama, hem COVID-19 hem de ruh sağlığı durumları için destek arama konusunda isteksizliğe neden olabilir.
MhGAP İnsani Müdahale Kılavuzu , öncelikli olarak ruh sağlığı durumlarına yönelik klinik rehberlik içerir ve genel sağlık çalışanları tarafından kullanılmak üzere tasarlanmıştır.
Sağlık Kuruluşundaki Ekip Liderleri veya Yöneticileri
12. Bu müdahale sırasında tüm personelin kronik stres ve kötü ruh sağlığından korunmada tutulması, rollerini yerine getirirken onların daha iyi kapasitede olacağı anlamına gelir. Şunu aklınızda tuttuğunuzdan emin olun; mevcut durum bir gecede çekip gitmeyecektir ve tekrarlayıcı kısa süreli kriz müdahaleleri yerine daha uzun süreli mesleki kapasiteye odaklanmalısınız.
13.Tüm personele yüksek kaliteli iletişim ve doğru bilgi güncellemeleri sağlandığından emin olun. Çalışanları yüksek stresten düşük stres görevlerine doğru dönüşümlü olarak çalıştırın. Deneyimsiz çalışanları, daha deneyimli meslektaşları ile partner yapın. Kardeş (buddy) sistemi destek sağlamaya, stresi izlemeye ve güvenlik prosedürlerini güçlendirmeye yardımcı olur.
Sosyal yardım personelinin topluluğa çiftler halinde girmesini sağlayın. İş molalarını başlatın, teşvik edin ve izleyin. Stresli bir olaydan doğrudan etkilenen veya etkilenmiş aile üyesi olan çalışanlar için esnek programlar uygulayın. Birbirlerine sosyal destek vermek için iş arkadaşlarınıza süre verdiğinizden emin olun.
14. Bir sağlık kuruluşunda ekip lideri veya yöneticiyseniz, erişimi kolaylaştırın ve personelin ruh sağlığı ve psikososyal destek hizmetlerine nereden erişebileceklerinin farkında olmasını sağlayın. Yöneticiler ve ekip liderleri de personeli ile benzer stres faktörleri ve rollerinin sorumlulukları düzeyinde potansiyel olarak ek baskı ile yüzleşmektedir. Yukarıdaki husus ve stratejilerin hem çalışanlar hem de yöneticiler için geçerli olması ve yöneticilerin, stresi azaltmada kendini-koru stratejilerinin rol modeli olabilmesi önemlidir.
15. Hemşireler, ambulans şoförleri, gönüllüler, vaka tanımlayıcıları, öğretmenler ve topluluk liderleri ve karantina sahalarındaki çalışanlar dahil olmak üzere, müdahale edenleri, psikolojik ilk yardım ( https://www.who.int/mental_health/publications/guide_field_workers/en/ ) kullanarak, etkilenen kişilere nasıl temel duygusal ve pratik destek sağlanacağı konusunda yönlendirin.
16. Acil veya genel sağlık kuruluşlarında acil ruh sağlığı ve nörolojik şikayetleri (örn. Deliryum, psikoz, şiddetli anksiyete veya depresyon) yönetin. Zaman izin verdiğinde, bu yerlere uygun eğitimli ve kalifiye personel görevlendirilmesi gerekebilir, ruh sağlığı ve psikososyal yardımda genel sağlık bakım personeli kapasitesi arttırılmalıdır.
17. Gerekli, genel psikotrop ilaçların sağlık hizmetlerinin tüm düzeylerinde hazır bulunmasını sağlayın. Uzun süreli ruh sağlığı durumları veya epileptik nöbetler ile yaşayan insanlar ilaçlarına kesintisiz erişime ihtiyaç duyacaktır ve ilaçların ani kesilmesinden kaçınılmalıdır.
Çocuk Bakıcıları
18. Çocuklara korku ve üzüntü gibi duyguları ifade etmenin olumlu yollarını bulmalarında yardımcı olun. Her çocuğun duygularını ifade etmek için kendi yolu vardır. Bazen, oynama ve çizim gibi yenilikçi bir etkinliğe katılmak bu süreci kolaylaştırabilir. Çocuklar, duygularını güvenli ve destekleyici bir ortamda ifade edebilmeleri ve iletebilmeleri durumunda rahatlamış hissederler.
19. Çocuk için güvenli olduğu düşünülürse çocukları ebeveynlerine ve ailelerine yakın tutun ve çocukları ile bakıcılarını mümkün olduğunca ayırmaktan kaçının. Bir çocuğun birincil bakıcısından ayrı olması gerekiyorsa, uygun alternatif bakımın sağlandığından ve bir sosyal hizmet görevlisinin veya eşdeğerinin çocuğu düzenli olarak takip edeceğinden emin olun.
Ayrıca, ayrılma dönemleri sürecinde örneğin günde iki kez planlanmış telefon veya video görüşmeleri veya yaşa uygun diğer haberleşmeyle (ör. çocuğun yaşına bağlı olarak sosyal medya) ebeveynler ve bakıcılar ile düzenli temasın sürdürüldüğünden emin olun.
20. Günlük yaşamda alışılmış rutinleri mümkün olduğunca sürdürün veya özellikle çocukların evde kalmaları gerekiyorsa yeni rutinler oluşturun. Öğrenmeleri için aktiviteler de dahil olmak üzere çocuklar için yaşa uygun aktivitelerle meşgul olmalarını sağlayın. Sosyal temasın kısıtlanması tavsiye edildiğinde sadece aile içinde olsa bile, mümkün olduğunca, çocukları diğerleriyle oynamaya ve sosyalleşmeye devam etmeye teşvik edin.
21. Stres ve kriz zamanları süresince, çocukların daha fazla bağlanma arayışı ve ebeveynleri üzerinde daha fazla talepkâr olmaları olağandır. COVID-19’u çocuklarınızla dürüst ve yaşa uygun yol kullanarak müzakere edin. Çocuklarınızın endişeleri varsa, onları birlikte ele almak kaygılarını hafifletebilir. Çocuklar yetişkinlerin davranışlarını ve duygularını, kendi duygularını zor zamanlarda nasıl yöneteceklerine dair işaretler olarak gözlemleyecektir. Ek tavsiyeler burada mevcuttur. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/helping-children-cope-with-stress-print.pdf?sfvrsn=f3a063ff_2
Yaşlılar, Bakım Verenler ve Önde Gelen Sağlık Durumları Olan İnsanlar
22. Yaşlılar, özellikle izolasyondaki ve bilişsel düşüklüğü/demansı olanlar, salgın sırasında/karantinadayken daha endişeli, öfkeli, stresli, huzursuz ve içe kapanık olabilirler. Resmi olmayan iletişim ağları (aileler) ve sağlık profesyonelleri aracılığıyla pratik ve duygusal destek sağlayın.
23. Neler olduğu hakkında basit gerçekleri paylaşın ve bilişsel bozukluğu olan veya olmayan yaşlı insanların anlayabileceği bir dil ile enfeksiyon riskinin nasıl azaltılacağı hakkında net bilgi verin. Gerekli olduğu her zaman bilgileri tekrarlayın. Talimatların açık, özlü, saygılı ve sabırlı bir şekilde iletilmesi gerekir. Bilgilerin yazılı veya resimlerle gösterilmesi de yararlı olabilir. Ailelerini ve diğer destek ağlarını, bilgi sağlamada ve önleme tedbirlerinin (örneğin el yıkama, vb.) uygulanmasında onlara yardımcı olmada görevlendirin.
24. Önde gelen bir sağlık durumunuz varsa, şu anda kullandığınız bütün ilaçlara eriştiğinizden emin olun. Gerekirse size yardım sağlayacak sosyal temaslarınızı etkinleştirin.
25.Gerekirse, taksi çağırmak, yiyecek sipariş etmek ve tıbbi bakım talebi gibi pratik yardımlara nerede ve nasıl ulaşacağınızı önceden öğrenin ve hazırlıklı olun. Gereksinim duyabileceğiniz tüm düzenli ilaçlarınızın iki haftaya kadar yeteceğinden emin olun.
26. Hareketliliği sürdürebilmek ve can sıkıntısını azaltmak için evde, karantinada veya izolasyonda uygulayabileceğiniz basit günlük fiziksel egzersizleri öğrenin.
27. Düzenli rutinleri ve programları mümkün olduğunca koruyun veya düzenli egzersiz, temizlik, günlük işler, şarkı söyleme, resim yapma veya diğer etkinlikler de dahil olmak üzere yeni bir ortamda yenilerini oluşturmaya çalışın. Sevdiklerinizle düzenli iletişimi koruyun (örn. Telefon, e-posta, sosyal medya veya video konferans yoluyla).
İzolasyondaki İnsanlar
28. İletişimde kalın ve sosyal iletişim ağlarınızı sürdürün. İzolasyonda olsa bile kişisel günlük rutinlerinizi mümkün olduğunca korumaya çalışın veya yeni rutinler oluşturun. Sağlık yetkilileri, salgını kontrol etmek için fiziksel sosyal irtibatınızı sınırlamayı önerdiyse, e-posta, sosyal medya, video konferans ve telefon aracılığıyla iletişimde kalabilirsiniz.
29. Stres zamanları boyunca kendi ihtiyaç ve duygularınıza dikkat edin. Keyif aldığınız ve rahatlatıcı bulduğunuz sağlıklı aktivitelerle meşgul olun. Düzenli egzersiz yapın, düzenli uyku rutinlerinizi koruyun ve sağlıklı yiyecekler yiyin. Olaylara bütün olarak bakın. Halk sağlığı kurumları ve tüm ülkelerdeki uzmanlar, etkilenenlere en iyi bakım mevcudiyetinin sağlanabilmesi için salgın üzerinde çalışıyorlar.
30. Bir salgınla ilgili neredeyse sürekli bir haber akışı, herkesin endişeli veya sıkıntılı hissetmesine neden olabilir. Sağlık profesyonelleri ve DSÖ web sitesinden gün boyunca belirli zamanlarda bilgi güncellemeleri ve pratik rehberlik arayın ve sizi rahatsız eden söylentileri dinlemekten veya izlemekten kaçının.
Haberdâr Kalın
DSÖ’ den COVID-19’un nerede yayıldığının en son bilgilerini bulun: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/situation-reports/
DSÖ’den COVID-19 hakkında tavsiye ve kılavuz: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019
https://www.epi-win.com/
Not: DSÖ’nün kendi web sitesindeki 12 Mart 2020 tarihli makalesinden çevrilmiştir. 18 Mart 2020 tarihli makalesi ışığında bazı güncellemeler yapılmıştır.
“Bu çeviri Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yapılmamıştır. DSÖ bu çevirinin içeriğinden veya doğruluğundan sorumlu değildir. Orijinal baskı “[Mental health and psychosocial considerations during the COVID-19 outbreak]. Cenevre: Dünya Sağlık Örgütü; [2020]. Lisans: CC BY-NC-SA 3.0 IGO ”
Bu bildiri toplum yararı amacıyla İngilizce aslından Türkçeye çevrilmiştir. Tereddüt edilen bir durum olduğunda doktorunuza veya uygun sağlık danışmanıza başvurmadan harekete geçmeyin. Çevrilen metnin özüne aykırı ve bilinçsizce yapılan davranışlardan ve kasıtsız çeviri hatalarından çevirmen hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.