Histrionik kişilik bozukluğu olanlar, kişilikle alakalı duygusal, bilişsel ve işlevsel bozukluk anlamına gelir. Kişinin yaşadığı olayları ya da duygularını abartılı bir şekilde aktararak ilgi odağı haline gelme çabası bu rahatsızlığın en belirgin karakteristiğidir. Yakınlık kurma çabası olan bu kişilerin insan ilişkileri yüzeyseldir. Bulundukları ortama uyum sağlamak için ortamın şartlarına ve beklentilerine uygun biçimde davranış sergilerler.
Nevrotik hastalıklar içerisinde yer alan histrionik kişilik bozukluğu, halk arasında fazla bilinmeyen bir rahatsızlıktır. Amerikan Psikiyatri Birliği bu rahatsızlığı, gençlik döneminde başlayan aşırı duygusallık, dikkat çekme ve çevresi tarafından onaylanma ihtiyacı sonucu ortaya çıkan kişilik bozukluğu olarak tanımlar.
Histerik Nedir?
“Histerik” kelimesi, tarihsel olarak psikiyatri alanında sıkça kullanılan bir terim olsa da günümüzde daha çok halk arasında, aşırı duygusal ve kontrolsüz davranışları tanımlamak için kullanılmaktadır. Tıbbi bağlamda ise histeri, aslında kökeni antik Yunan’a dayanan ve zamanla şekil değiştirmiş bir kavramdır. Geçmişte özellikle kadınlarda görülen bedensel belirtilerin (örneğin bayılma, felç, kasılma) psikolojik nedenlerle ortaya çıktığı durumları tanımlamak için kullanılmıştır.
Günümüzde “histerik” ifadesi yerini daha bilimsel terimlere bırakmıştır. Bu davranış özellikleri artık konversiyon bozukluğu, dissosiyatif bozukluklar ya da histrionik kişilik bozukluğu gibi daha net tanımlarla ele alınır. Ancak bazı bireylerde hâlâ dramatik ve yoğun duygusal tepkiler, ilgi odağı olma isteği gibi histerik özellikler görülebilir ve bu durumlar psikiyatrik bir değerlendirme gerektirebilir.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Ne Demek?
Histrionik kişilik bozukluğu, bireyin dikkat çekme isteği, aşırı duygusallık ve yüzeysel ilişkilerle karakterize edilen bir kişilik yapılanmasıdır. Bu kişiler genellikle sosyal ilişkilerinde yoğun bir şekilde ilgi bekler, çevrelerinden takdir görmediklerinde rahatsızlık hissederler ve dış görünüşlerine aşırı önem verebilirler. Duygularını abartılı şekilde ifade ederler ve iletişimlerinde çoğu zaman teatral bir üslup kullanırlar.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Histrionik bozukluk belirtisi olan kişiler olaylar karşısında bilişsel çarpıtmaya dayalı tepkiler verirler. Olayları ya çok olumlu ya da çok olumsuz yorumlarlar. Bu hastaların temel hedefi karşısındaki insanı etkilemektir. Bunun için rol yapar ve abartılı bir davranış takınırlar.
Histrionik bozukluğun belirtilerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
Ayartıcı, çekici ve tahrik edicidirler.
Dış görünüşleri ile cinselliğe düşkün intibası verirler. Ancak gerçekte cinsel sorunlar yaşarlar. İlgiyi üzerlerine çekemedikleri durumlarda rahatsız olurlar. Cinsel açıdan tahrik edici tarzları ve sürekli ilgi odağı olma çabaları arkadaşları ile aralarının bozulmasına neden olabilir.
Birden değişen yüzeysel duygu durumları gösterirler.
İnsanlarla duygusal bir ilişki kurma gayeleri yoktur. Davranışlarının ana hedefi muhatabını etkilemek olduğu için karşısındaki üzerinde nasıl bir izlenim bıraktığıyla ilgilenmezler. Bu yüzden histrionikler romantik ilişki kurmada zorluk çekerler. Duygusal manipülasyonlarla karşısındaki insanı etkilemeye çalışırlar. Bu etkiyi oluşturmanın yolu olarak da duygularını aşırı abartmak olarak görürüler. Kötü durumlar karşısında aşırı duygusallık gösterip, çabuk ağlarlar.
Dış görünüşlerini ön plana çıkarırlar.
Toplumda ilgi odağı olmak için nasıl göründükleri histrionikler açısından oldukça önemlidir. Giyim tarzları, jestleri ve mimikleri, konuşmaları ilgi çekmeye yöneliktir. Özellikle konuşmaları içerikten yoksundur.
Etraflarındaki insanların kolaylıkla etkisi altında kalırlar.
Histrionik hastalar her ne kadar ilgi odağı olmayı ana hedef haline getirmiş olsalar da insanlardan çok çabuk etkilenirler. Muhatabının telkinine açıktırlar ve ondan kolay etkilenirler.
Toplumda olumlu ve duygusal bir intiba bırakmaya çalışırlar.
Bireyler arası ilişkinin yakın olması gerektiğine inanan histrionikler, narsistlerin aksine çevresine karşı olumlu ve duygusal bir izlenim vermeye çalışırlar. Buna rağmen ilişki kurma ve sürdürme konusunda sıkıntı yaşarlar. Çünkü benlik algısı gelişmiştir. Kendilerinden başka kimseyi düşünmezler ve tek amaçları dikkat çekmektir.
Tatmin duygusu ön plandadır.
Histrionik kişilik bozukluğu olan kişiler yenilik ve heyecan arayışı içerisindedirler. Rutin olan şeylerden genellikle çabuk sıkılma eğilimindedirler. Yaptıkları her şeyden anında tatmin olmak isterler. Gecikmiş tatmin duygusu karşısında hüsrana uğrarlar ve hoşgörüsüzdürler. Büyük bir hevesle başladıkları her şeye karşı zamanla ilgilerini kaybedebilirler.
İntihar etme eğilimindedirler.
Histrioniklerin intihar etme risk oranları bilinmemekle beraber dikkat çekmek için bu kişilerin intihar tehditleri ve davranışları gösterdiği gözlenebilir.
Histrionik kişiler incelendiğinde kişilik yapılarında diğer kişilik bozukluklarının özelliklerini gösterdikleri görülebilir. Erkelerde narsist kişilik bozukluğu, kadınlarda borderline kişilik bozuklukları histroiniklerle benzer davranışlar gösterebilir. Bunların yanında depresyon, bipolar bozukluk, evlilik ve cinsel sorunlar, alkol ve uyuşturucu kullanımı, anksiyete (kaygı bozukluğu) ve dissosiyatif (bellek, bilinç işlevlerinde bozulma) bozukluk gözlenebilir.
Histrionik bozukluk gösterenler inkâr, somatizasyon (aşırı kaygı), duygusallık, düş ve fantezi kurma, gerileme, dışsallaştırma, yalıtma, konversiyon gibi savunma mekanizmalarını kullanırlar.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Tanısı Nasıl Konulur?
Histrionik kişilik bozukluğu tanısı, kapsamlı bir psikiyatrik değerlendirme ile konur. Bu tanı koyma süreci hem klinik gözleme hem de tanı kriterlerine dayalı psikolojik testlere dayanır. Tanı süreci uzman bir psikiyatrist veya klinik psikolog tarafından yürütülmelidir. Histrionik kişilik yapısı, yüzeysel gözlemlerle değil, bireyin yaşam boyu gösterdiği tutarlı davranış örüntüleriyle değerlendirilmelidir.
DSM-5'e göre tanı için aşağıdaki özelliklerden en az beşinin uzun süreli ve yaygın bir biçimde gözlemlenmesi gerekir:
- İlgi odağı olmaya yönelik yoğun bir istek vardır. Dikkat merkezinde olmadıklarında kendilerini rahatsız hissederler.
- Duygular genellikle aşırı ve dramatik bir biçimde ifade edilir.
- Fiziksel görünümünü dikkat çekmek için kullanma eğilimi vardır.
- Konuşma tarzı yüzeysel ve izlenimsel olabilir; ayrıntıdan yoksundur.
- Gösterdiği duygular hızlı değişir ve abartılıdır.
- İlişkileri, olduğundan daha samimiymiş gibi algılayabilir.
- Çevresindekileri kolayca etkileyebilen, teatral bir üslup kullanır.
- Manipülatif davranışlar sergileyebilir, özellikle ilgi çekmek için.
- Eleştiriye karşı aşırı hassas olabilir ve onay arayışı içindedir.
- Boşlukta kalma veya yalnız kalma durumuna tahammülsüzlük gösterebilir.
- Sosyal ortamlarda sürekli takdir edilme ihtiyacı içindedir.
- Romantik ya da arkadaşça ilişkileri genellikle yüzeysel ve kısa sürelidir.
- Karşı cinsten gelen ilgiyi aşırı değerlendirme eğilimindedir.
- Sorunları dramatize ederek ifade etme ve empatiyi yönlendirme çabası görülebilir.
- Rollere bürünme ya da teatral davranışlar, özellikle stres anlarında sık görülür.
- Tanı koyarken bireyin geçmiş yaşam öyküsü, aile ilişkileri, çocukluk deneyimleri ve sosyal uyum düzeyi detaylı olarak ele alınır. Ayrıca, histrionik belirtilerin başka psikiyatrik bozukluklardan (örn. borderline kişilik bozukluğu, narsistik kişilik bozukluğu, bipolar bozukluk) ayırt edilmesi büyük önem taşır.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Neden Olur?
Histrionik bozukluğa yol açan faktörler tam olarak tespit edilememiştir. Fakat uzmanlar bu rahatsızlığa çevresel ve genetik faktörlerin sebep olabileceğini belirtirler.
Psikolojik rahatsızlıklarda öncelikle kişinin aile ortamı ve ebeveyn tutumları üzerinde durulur. Histrionik kişilik bozukluğu örnekleri incelendiğinde kişinin abartılı davranışlarının altında yatan sebebin çocukluk döneminde annenin ihmalkâr tavırları olduğu sonucuna ulaşılır. Kişi ihmalkâr anneye isteklerini iletebilmek için abartılı davranışlar sergiler. Annenin çocuğa karşı ilgisiz tavrı aynı zamanda çocuğun duygularını ifade edememesine sebep olur. Sonraki dönemde ise kişi, duygularını abartılı bir şekilde gösterir.
Örneğin bir kız çocuğu annesinde gerekli ilgiyi göremediğinde babasına yönelir. Babasının ilgisini çekmek isteyen kız bunu dış görünüşü ve sevimli tavırları ile yapmaya çalışır. Büyüyen kız çocuğu, babasında uzaklaşır ve aynı ilgiyi görebilmek için babasına yaptıklarını başka erkeklere de yapmaya çalışır.
Hipermaskülenite (zehirli erkeklik), erkeğin çocukluğunda annesinin yokluğunu ya da uzaklaşmasının sebebi olarak kendisini bir başka erkeğe tercih etmesi olarak görmesinden dolayı aşırı erkeksi davranışlar göstermesidir. Bir tür güç mücadelesi olarak tanımlanabilecek bu bilinçdışı durum histrionik davranış bozukluğudur.
Histrionik kişilik bozukluğu genetik yatkınlık nedeniyle ortaya çıktığını söyleyen uzmanlar vardır. Uzmanlara göre bu bozukluk dışadönüklük ve duygusallık özelliklerinin aşırılığından dolayı gelişir. Dışadönüklük özelliğinin aşırıya gitmesi histrionik bozukluk gösteren kişilerde heyecan arama ve gerginlik gibi duygulara yol açar. Duygusallık ise histrionik kişilerde depresyon ve içe kapanma şeklinde ortaya çıkar.
Bu rahatsızlığa sebep olabilecek çevresel faktörler aile içinde var olan huzursuzluk, kavga, hastalık gibi olumsuz durumlar, anne ve babanın ayrılması, çocukluk döneminde yaşanan istismarlar, aile üyelerinin beklenmedik kaybı gibi çocuğu derinden yaralayacak olaylar sıralanabilir.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Olanlara Nasıl Davranılır?
Histrionik kişilik bozukluğu olan kişiler bulundukları ortamda dış görünüşleri ile ilgi çeken, heyecanlı ve etkileyici olarak görülebilirler. Fakat bulundukları ortamda yaptıkları manipülatif davranışların farkında değillerdir. Bu davranışları içgüdüsel olarak yaparlar. Peki bu iniş-çıkışlı duygu durumlar karşısında Histrionik kişilik bozukluğu olanlara nasıl davranılmalı?
Öncelikle yukarıda sayılan belirtileri gösteren ya da uzman tarafından histrionik teşhisi konulan kişinin davranışlarının bir rahatsızlığın sonucunda ortaya çıktığını bilmek gerekir. Verilecek tepkiler ve yaklaşım tarzı konusunda da keskin ve sert bir yaklaşım benimsenmemelidir.
Histrionikler ilgi çekme amacı güttüklerinden onlara karşı kayıtsız kalınmamalıdır. Çünkü bu durum histrioniklerin içe kapanmalarına sebep olur. Histrioniklerle tamamen ilişkiyi kesmek yerine onları geri döneceğinize ikna edip onlardan bir müddet uzaklaşmanız tavsiye edilir.
Duygusal açıdan güçlü görünmeye çalışırlar. Fakat yaşadıkları en ufak bir olumsuzlukta depresyon hali yaşayabilirler. Uzun süreli ağlama nöbetleri geçirebilirler. Duygularını açıkça ifade edebileceği bir alan açılması gerçek duygularını ortaya çıkarmada yararlı olabilir. Ayrıca histrioniklerin muhatapları da onlara duygularını açıkça ifade etmekten çekinmemelidir.
Histerik Nevroz Nedir?
Histerik nevroz, psikiyatride tarihsel olarak kullanılan bir terimdir ve günümüz terminolojisinde yerini daha net sınıflandırmalara bırakmıştır. Özellikle Freud’un psikanalitik kuramlarında önemli bir yer tutan bu kavram, bireyin içsel çatışmalarının, bastırılmış duygularının veya bilinçdışı streslerinin bedensel (somatik) semptomlara dönüştüğü durumları tanımlar. Bu belirtiler çoğunlukla organik bir neden bulunmaksızın ortaya çıkar.
Günümüzde histerik nevroz tanımı, daha çok konversiyon bozukluğu, dissosiyatif bozukluklar veya somatizasyon bozuklukları altında değerlendirilir. Örneğin, bir kişinin felç ya da görme kaybı gibi semptomlar yaşamasına rağmen yapılan tıbbi testlerde fizyolojik bir bozukluk saptanamaması, psikolojik kökenli bir bozukluk olasılığını gündeme getirir. Bu tür durumlar, bireyin duygusal yükünü fiziksel belirtiler aracılığıyla dışa vurduğunun göstergesi olabilir.
Histeri Krizi Nedir?
Histeri krizi, bireyin yoğun stres, bastırılmış öfke ya da duygusal bir travma sonrasında yaşadığı, kontrolsüz davranışlar ve fiziksel belirtilerle kendini gösteren bir nöbettir. Bu krizler sırasında kişi yüksek sesle ağlama, çığlık atma, titreme, bilinç kaybı ya da kendinden geçme gibi davranışlar sergileyebilir. Genellikle dışarıdan dramatik ve dikkat çekici görünen bu nöbetlerin psikolojik bir temeli vardır ve fizyolojik nedenlerle açıklanamaz.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Testi
Histrionik kişilik bozukluğu testi, rahatsızlığın doğru teşhisini sağlayabilmek amacıyla uzman gözetimde yapılır. Test, kişinin rahat edebileceği, doğru cevaplar vermesini sağlayacak bir ortamda yapılmalıdır. Verilen cevaplar uzman tarafından değerlendirilerek uygun olan tedavi yöntemine karar verilir ve tedaviye başlanır.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Tedavisi Nasıl Yapılır?
Histrionik kişilik bozukluğu vaka örneği incelendiğinde ruhsal tedaviye karşı çıkmadıkları görülür. Fakat bu rahatsızlığın biyolojik değişkenleri tam olarak bilinemediğinden psikoterapi ile uzun bir tedavi süreci gerektirir. Bu terapi, psikanalitik yöntemler veya bilişsel terapi şeklindedir. Ayrıca grup terapileri de hastalığın düzelmesinde faydalı olabilir.
Psikoterapi yönteminin bu rahatsızlıkta tercih edilmesindeki amaç, histrioniklerin duygusal anlamda yaşadığı stresi azaltmak, kendine olan saygısını güçlendirmek ve problemlerle başa çıkma becerisini geliştirmektir.
Uzun bir süreç olan psikoterapi yönteminde kişinin tedavi olma isteği ve motivasyonu önemlidir. Bu motivasyon kişinin tedavi olup olmama isteğini belirler. Uzun soluklu psikoterapi, hastaların düzelmesini sağlar.
Sıkça Sorulan Sorular
Histrionik birine nasıl davranmalı?
Sakin ve sınır koyucu bir tutum sergilenmeli, duygusal tepkiler karşısında kişisel algılama yapılmamalıdır. İlgiyi yönetmek yerine destekleyici ama mesafeli olunmalıdır.
Histerik hareketler nelerdir?
Abartılı duygusal tepkiler, teatral davranışlar ve ilgi çekmeye yönelik fiziksel belirtiler (örneğin bayılma) sık görülür. Tepkiler genellikle duruma oranla fazladır.
Histrionik aşık olur mu?
Olur, ancak aşkı daha çok tutku ve ilgi arayışı olarak yaşarlar. İlişkileri yoğun başlayabilir ama istikrarsız ilerleyebilir.
Histrionik kişilik bozukluğu tehlikeli midir?
Doğrudan tehlikeli değildir ancak duygusal krizler, ani davranışlar ve ilişki sorunları yaratabilir. Başka bozukluklarla birleştiğinde risk artabilir.
Histerik Gülüş Nedir?
Kişinin duygusal baskı anlarında, duruma uymayan şekilde ani ve kontrolsüz gülme tepkisidir. Bastırılmış duyguların ifadesi olabilir.
Histerik Aşk Nedir?
Yoğun ilgi, dramatik tutku ve idealize edilmiş bir bağ kurma isteğidir. Gerçeklikten uzak, duygusal gelgitlere açık bir aşk biçimidir.
Histerik Psikoz Nedir?
Tıpta artık aktif kullanılan bir tanım değildir. Kısa süreli gerçeklikten kopmalarla seyreden, psikolojik kökenli kriz durumlarını tanımlar.
Histrionik bozukluklar konusundaki uzman kadrosuyla en iyi psikoterapi hizmetini sunan Ankara Erdem Psikiyatri kliniğimize uğramaktan çekinmeyin.